Plegerbehandeling richt zich op het behandelen van mensen met een licht verstandelijke beperking en seksueel grensoverschrijdend gedrag. Bijvoorbeeld seksuele intimidatie, seksueel geweld, aanranding, verkrachting, sexting, kinderporno, pedofilie, schennispleging en seksverslaving.

Bij plegerbehandeling gaat het niet om schuld, maar om weten wat wel en niet kan. Doel van de behandeling is:

• dat het seksueel grensoverschrijdend gedrag stopt,
• de cliënt verantwoordelijkheid neemt voor zijn gedrag, 
• en zijn leven opbouwt met de handvatten die hij gekregen heeft.

Plegerbehandeling is sinds 2008 een onderdeel van het behandelaanbod van de poli seksualiteit van Reik.

In 2010 beschreef de poli seksuologie de plegerbehandeling in het handboek ‘Seksueel grensoverschrijdend gedrag: handboek ambulante plegerbehandeling’.

De poli seksuologie van Reik behandelt mensen met een licht verstandelijke beperking die seksueel grensoverschrijdend gedrag vertonen. Geen van de cliënten is na de behandeling teruggekeerd op de poli. Hoewel dit een goed teken lijkt, geeft dit maar beperkt inzicht in de effectiviteit van de behandeling. Om na te gaan hoe effectief de behandeling van Reik is, is onderzoek nodig. Met de uitkomsten wordt de plegerbehandeling aangepast en verbeterd.

Het onderzoek liep van augustus 2018 tot september 2019.

Het onderzoek bestond uit interviews met:

• 11 jongeren die in de afgelopen anderhalf jaar plegerbehandeling bij Reik hebben gevolgd.
• 19 systeemleden: (pleeg)ouders, begeleiders of vertegenwoordigers van de jongeren.
• 10 ketenpartners, zoals professionals en managers van zorginstellingen en afgevaardigden van Politie en Justitie.

De transcripten van de interviews met de jongeren en systeemleden zijn systematisch gecodeerd en geanalyseerd met behulp van het analyseprogramma ATLAS.ti. De gesprekken met ketenpartners zijn thematisch samengevat en geanalyseerd met de focus op informatie die relevant was voor de beantwoording van de onderzoeksvragen.

• Geen van de jongeren pleegde na afronding van de behandeling opnieuw seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Op één na gaven alle jongeren hun leven na de behandeling een hoger cijfer dan vóór de plegerbehandeling. Dit had verschillende redenen:

• De meeste jongeren gaven aan dat ze voorafgaand aan de behandeling nauwelijks tot geen kennis hadden over relaties en seksualiteit. Dankzij de behandeling weten ze nu goed wat wel en niet kan en mag op deze gebieden.
• Het zelfvertrouwen van de jongeren was verbeterd.
• Ze konden hun eigen grenzen beter aangeven en grenzen van anderen beter herkennen.
• Relaties met hun ouders, broers en zussen waren verbeterd.
• De behandeling hielp hen bij het verwerken van hun verleden: veel van de jongeren waren zelf ook slachtoffer van seksueel misbruik.

Dit zijn de sterke punten die uit het onderzoek naar voren kwamen:

• De combinatie van verschillende vormen van behandeling.
• Het prettige contact met de behandelaars.
• De familieleden van de jongeren werden ook behandeld. Ouders hadden vaak ook een verleden van misbruik dat pas aan het licht kwam door de behandeling van hun kinderen.

Dit verbeterpunt werd in het onderzoek genoemd:

• De afronding van de behandeling. Het was voor de jongeren niet altijd duidelijk waarom en op welk moment de behandeling ‘klaar’ was. Ook was niet voor iedereen duidelijk of de jongeren na afloop nog contact zouden of mochten hebben met de behandelaars.

De meeste ketenpartners vonden dat Reik de bekendheid van de plegerbehandeling moet verbeteren. Een aantal ketenpartners kende de behandeling niet, terwijl ze wel mogelijke doorverwijzers zijn.

• Vraag justitiële erkenning aan bij de Erkenningscommissie Justitiële Interventies. Op deze manier kan de behandeling ook worden ingezet als strafmaat. Vaak werkt behandeling bij deze doelgroep beter dan detentie.

• Kies een andere naam voor de plegerbehandeling. De behandeling is niet alleen gericht op jongeren die strafbaar gedrag plegen, maar ook op jongeren die afwijkend seksueel gedrag vertonen. Ook zijn veel van de jongeren zelf slachtoffer geweest van seksueel grensoverschrijdend gedrag.

• In 2010 bracht de poli seksuologie het handboek ‘Seksueel grensoverschrijdend gedrag: handboek ambulante plegerbehandeling’ uit. Herschrijf dit handboek aan de hand van de nieuwe inzichten uit het onderzoek.
   
• Herhaal het evaluatieonderzoek zodra een groep jongeren volgens de aangepaste behandeling is behandeld. Op deze manier kunnen de effecten van de aanpassingen worden onderzocht. 

• Geef risicotaxatie een centralere rol in de diagnostiek en behandeling.
• Zorg voor een goede afstemming met doorverwijzers.
• Verklein de wachtlijst: sommige jongeren moesten een jaar wachten voor ze konden starten met de behandeling.
• Overweeg een contactmoment na afloop van de behandeling als nazorg.
• Overweeg meer behandellocaties om de behandeling zo laagdrempelig mogelijk te maken voor jongeren die Groningen of Leeuwarden moeilijk kunnen bereiken.
• Nodig jongeren en systeemleden niet alleen uit op de behandellocaties, maar bezoek hen ook thuis of op hun dagbestedingslocatie. Zo krijg je een beter beeld van hun dagelijkse omstandigheden.

• Zoek samenwerking met andere zorgorganisaties die een vergelijkbare behandeling aanbieden.
• Zorg voor meer bekendheid van de plegerbehandeling bij doorverwijzers.
• Houd korte lijnen met de Reclassering en probeer COSA in te passen in het behandel- of nazorgtraject. COSA is een methode voor re-integratie van zedendaders in de samenleving. 

Dit onderzoek is financieel ondersteund door ZonMw (projectnummer 638014009).