Afgerond

De rol van de vrijwilliger in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking

---

Samenvatting

• Wat was de aanleiding voor het onderzoek?

  Meer vrijwilligers nodig
  Door veranderingen in en rond de zorg zijn er de komende jaren duidelijk meer vrijwilligers nodig binnen de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Maar naar vrijwilligerswerk binnen de zorg voor deze doelgroep is weinig onderzoek gedaan.

  Wie zijn de vrijwilligers en wat doen zij nu en straks?
  Door dit gebrek aan onderzoek is vrijwel onbekend wat vrijwilligers aan taken en activiteiten doen. Ook is niet duidelijk welke taken zij er in te toekomst mogelijk bij krijgen. Daarnaast is onbekend wie de vrijwilligerss in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking precies zijn. Talant heeft behoefte aan onderzoekskennis om goed na te kunnen denken over de organisatie van vrijwilligerswerk.

• Wat was de onderzoeksvraag?

  Wat is de rol van vrijwilligers binnen de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking en wat zijn de bevorderende en belemmerende factoren binnen het vrijwilligerswerk?

• Hoe is het onderzoek uitgevoerd?

  Vragenlijst
  Het onderzoek vond plaats op verschillende locaties van Talant: op instellingsterrein De Wissel in Beetsterzwaag, in een wijk met ‘omgekeerde integratie’ (Maartenswouden in Drachten) en in een reguliere woonwijk in Burgum. Begeleiders en vrijwilligers van deze locaties vulden een vragenlijst in over de taken die vrijwilligers (kunnen) uitvoeren en de belemmerende en bevorderende factoren die hierbij kunnen spelen.

  Expertmeeting
  In een expertmeeting werden vrijwilligers, begeleiders, verwanten, vrijwilligerscoördinatoren, hoofden en de directie bevraagd over verbeteringen op het gebied van vrijwilligerswerk.

• Wat zijn de belangrijkste resultaten?

  De visie van begeleiders
  Begeleiders zijn positief over vrijwilligerswerk en zien het niet als bedreiging voor hun eigen baan. Ze vinden het erg belangrijk dat vrijwilligers activiteiten ondernemen met de cliënt en zien dit als een positieve bijdrage in zijn of haar leven. Begeleiders schatten in dat verwanten positief zijn over vrijwilligers.

  Welke belemmeringen ervaren begeleiders bij het begeleiden van vrijwilligers?
  Voorbeelden hiervan zijn:

  • Tijdgebrek.
  • Handvatten over hoe ze vrijwilligers moeten begeleiden ontbreken. Hier staat tegenover dat begeleiders ondanks gebrek aan handvatten vinden dat ze goed in staat zijn om vrijwilligers te begeleiden.
  • Niet weten wat de organisatie van hen verwacht.
  • Niet/onvoldoende gestimuleerd worden door hun leidinggevende.
  • Er zijn binnen teams vaak geen afspraken over vrijwilligerswerk.

  Welke vrijwilliger is geschikt voor welke taak?
  Begeleiders vinden activiteiten binnenshuis geschikt voor vrijwilligers. Verwanten zijn geschikt als vrijwilliger voor activiteiten buiten de woning. Begeleiders vinden cliënten over het algemeen niet geschikt als vrijwilliger.

  Welke kwaliteiten moeten vrijwilligers hebben?
  Begeleiders vinden dat vrijwilligers de volgende kwaliteiten moeten hebben:

  • openstaan voor advies
  • zich houden aan afspraken
  • betrouwbaar en geduldig zijn
  • affiniteit hebben met de doelgroep
  • geen agressie vertonen

  Opvallend: begeleiders zien weinig verschillen tussen doelgroepen (ernstige, matige of lichte verstandelijke beperking) als het gaat om de taken die vrijwilligers kunnen uitvoeren.

  De visie van de vrijwilligers
  Vrijwilligers zijn over het algemeen tevreden over het vrijwilligerswerk en de waardering hiervoor door begeleiders en de organisatie. Hiernaast noemen vrijwilligers ook een aantal verbeterpunten:

  • Informatieverschaffing: vrijwilligers willen meer informatie over de cliënt, wijzigingen en activiteiten.
  • Een betere communicatie met begeleiders en de organisatie.
  • Vrijwilligers voelen zich niet altijd welkom.
  • Betrokkenheid vergroten: meer samenwerken met begeleiders en meer samenspraak over de situatie van de cliënt.
• Wat zijn de kenmerken van huidige vrijwilligers?

  Wie zijn de vrijwilligers?
  Op de locaties van het onderzoek werken in totaal 275 vrijwilligers. Dit zijn 240 reguliere vrijwilligers (88%), 23 cliënt-vrijwilligers (8%) en 11 verwant-vrijwilligers (4%).

  De meeste vrijwilligers zijn vrouwen zonder betaalde baan of gepensioneerden. Ze doen al jaren vrijwilligerswerk. De vrijwilligers doen vrijwilligerswerk omdat ze het leuk vinden, ze mensen willen helpen en omdat de cliënt het nodig heeft. Gemiddeld zijn de vrijwilligers 15 minuten kwijt aan reistijd van huis naar de locatie van het vrijwilligerswerk.

  Wat doen de vrijwilligers?
  De vrijwilligers vervullen de volgende taken:

  • sportieve activiteiten, zoals wandelen of zwemmen
  • activiteiten binnenshuis, zoals knutselen en spelletjes doen
  • met de cliënt naar de kerk gaan

  Zijn er per locatie verschillen in het aantal uren vrijwilligerswerk?
  De locatie is bepalend voor het aantal uur vrijwilligerswerk. Met gemiddeld 14,8 uur per maand wordt in de omgekeerde integratiewijk het meeste vrijwilligerswerk gedaan. Hier zijn ook de meeste cliënt-vrijwilligers aanwezig. Het minste aantal uur vrijwilligerswerk is op het instellingsterrein: gemiddeld 4,6 uur per maand.

  Speelt het niveau van de verstandelijke beperking van cliënten een rol?
  Het niveau van de verstandelijke beperking en de mate van gedragsproblematiek blijken een rol te spelen in het aantal vrijwilligers. Uit het onderzoek komt naar voren dat de groepen cliënten met een matige verstandelijke beperking en met een ernstige meervoudige beperking de meeste vrijwilligers hebben voor individuele activiteiten.

  Groepsactiviteiten worden vooral gedaan met cliënten met een lichte verstandelijke beperking en een matige verstandelijke beperking. Dit zorgt voor een grote groep vrijwilligers bij deze doelgroepen. Cliënten met een verstandelijke beperking en gedrags- of psychiatrische problematiek doen vrijwel geen groepsactiviteiten en hebben daarmee ook weinig vrijwilligers.

• Wat waren de uitkomsten van de expertmeeting?

  Uit de expertmeeting met vrijwilligers, begeleiders, verwanten, vrijwilligerscoördinatoren, hoofden en de directie kwam het volgende naar voren:

  • Vrijwilligers zijn belangrijk omdat ze sociale integratie van cliënten kunnen bevorderen. Daarom moeten ze een duidelijke positie krijgen binnen de organisatie.
  • Begeleiders spelen een belangrijke rol bij het werven en begeleiden van vrijwilligers. Ze lijken zich niet bewust van deze rol of ze weten niet hoe ze met vrijwilligers moeten omgaan.
  • Vrijwilligerswerk is maatwerk. Bekijk per cliënt welke vrijwilliger en welke activiteiten het beste passen.
• Welke aanbevelingen zijn er voor de praktijk?

  De Rijksuniversiteit Groningen geeft op basis van het onderzoek de volgende aanbevelingen:

  • De organisatie moet meer aandacht besteden aan de rol van vrijwilligers en duidelijk maken wat de visie op vrijwilligerswerk is. Voor begeleiders moet duidelijk zijn of en wanneer zij vrijwilligers kunnen inschakelen.
     
  • Ook moet er duidelijkheid komen over de werving en inzet van nieuwe groepen vrijwilligers, zoals cliënt-vrijwilligers en verwant-vrijwilligers.
     
  • De organisatie moet duidelijk maken wat het beleid is over vrijwilligers en het bevorderen van sociale integratie.
     
  • Er moet meer informatie en uitleg komen voor begeleiders, zodat zij vrijwilligers beter kunnen begeleiden en handvatten krijgen voor een betere werving van vrijwilligers.
     
  • Houd successen en vrijwilligersrelaties die niet goed verlopen bij. Dit geeft meer inzicht in het vrijwilligerswerk en helpt bij een betere werving en begeleiding van vrijwilligers.

---

Documenten