Instrument (vragenlijst)

Screeningsinstrument voor Dysfagie bij mensen met een Verstandelijke Beperking (SD-VB)

Het Sreeningsinstrument voor Dysfagie bij mensen met een Verstandelijke Beperking (SD-VB) is een vragenlijst die je kunt gebruiken bij het opsporen van een verhoogd risico op voedings- en slikproblemen (dysfagie) bij mensen met verstandelijke beperkingen.

Het SD-VB helpt een verhoogd risico op dysfagie op te sporen bij mensen met verstandelijke beperkingen. De oorzaak van de beperkingen of het niveau van functioneren maakt daarbij niet uit. Het SD-VB bestaat uit 29 ja/nee-vragen over eet- en drinkgedrag. Zorgverleners hebben geen cursus nodig. Door een verhoogd risico op dysfagie op tijd in kaart te brengen kan eerder adequate diagnostiek en behandelbeleid worden ingezet. Dit leidt tot verlaging van risico’s en verbetering van kwaliteit van leven.

Samenvatting

  • Doelgroep

    Levensfase
    Mensen met een verstandelijke beperking van 18 jaar en ouder.

    Sector
    Gehandicaptenzorg

    Omgeving

    • intramuraal
    • extramuraal
    • dagbehandeling
    • dagbesteding
  • Belangrijke informatie over de uitvoering

    Waar vind je het SD-VB?
    Het SD-VB is beschikbaar in een papieren en een digitale versie. De papieren vragenboekjes en de bijbehorende handleiding kun je bestellen bij BSL De digitale versie kun je gebruiken op het BSL-platform Testweb. Gebruikt jouw organisatie BergOp? Ook daar is het digitale SD-VB te vinden.

    Wat komt in het SD-VB aan bod?
    Het SD-VB bestaat uit 29 vragen.

    • Het eerste deel van de vragen gaat over risicofactoren zoals downsyndroom, dementie, een (zeer) ernstige verstandelijke beprking, longproblemen en obstipatie (vraag 1 t/m 11).
    • Het tweede deel gaat over eet- en drinkgedrag, bijvoorbeeld moeite met afhappen, niet of nauwelijks kauwen, proppen, weigeren en eten of drinken met aangepaste consistentie (vraag 12 t/m 29).

    Welke kennis, instructie en opleiding zijn nodig?
    Het SD-VB kan door iedere zorgverlener worden ingevuld. Deze persoon moet aan 2 voorwaarden voldoen:

    • De zorgverlener moet in de week voorafgaand aan het invullen aanwezig zijn geweest bij de maaltijd van de persoon voor wie het SD-VB wordt ingevuld.
    • De zorgverlener moet minimaal 2 maanden met de persoon met verstandelijke beperking hebben gewerkt.

    De interpretatie van de scores is voorbehouden aan logopedisten. 

    Welke technische, digitale of fysieke hulpmiddelen zijn nodig?
    Voor de digitale afname van het SD-VB is een computer met internetverbinding vereist.

    Welke samenwerking is er nodig?
    Nadat de zorgverlener het SD-VB heeft ingevuld, bekijkt een logopedist de scores. Als het nodig is, doet de logopedist een observatie tijdens een eetmoment. De behandeladviezen die daarna worden opgesteld, worden uitgevoerd door alle zorgverleners. Er is dus sprake van samenwerking tussen zorgverleners en logopedist.

    Kosten voor de cliënt
    Er zijn geen directe kosten voor de cliënt.

  • Houdbaarheid

    Kosten voor de organisatie

    Tijdsduur
    Invullen van het SD-VB: gemiddeld 4 minuten

    Materiaalkosten

    • Papieren vragenboekje of digitale afname
    • Handleiding

    De actuele materiaalkosten vind je op de website van BSL.

    Salariskosten
    Invullen: 4 minuten x het salaris van de persoon die het SD-VB invult.

    Baten voor de organisatie
    Slikproblemen kunnen verschillende gevolgen hebben voor de gezondheid en kwaliteit van leven van de cliënt. Variërend van minder plezier in eten, obstipatie, ondervoeding en uitdroging tot luchtwegblokkades en longontsteking, met een hoge kans op ernstige ziekte en zelfs overlijden.Maar veel slikproblemen worden niet gesignaleerd. Periodiek scrennen van alle cliënten door de logopedist is praktisch niet haalbaar.

    Het SD-VB kan in korte tijd (4 minuten) worden ingevuld door zorgverleners. Zij hebben hiervoor geen opleiding nodig. De inzet van logopedisten kan hierdoor worden beperkt tot onderzoek (observatie) wanneer er een verhoogd risico is op dysdfagie. Ook het aantal reisbewegingen van de logopedisten neemt hiermee fors af. 

    Met het SD-VB (in combinatie met het cyclisch dysfagie werkproces) worden alle cliënten regelmatig gescreend op dysfagie. De zorg en ondersteuning kunnen vervolgens worden aangepast aan de behoeften van de cliënt. Zo behoudt de cliënt een zo goed mogelijke gezondheid en kwaliteit van leven.

  • Bronnen waarop de interventie is gebaseerd
  • Bewijs dat de interventie werkt

    Het SD-VB is ontwikkeld op basis van kennis uit wetenschappelijk (literatuur)onderzoek en ervaringen uit de praktijk. Daarna is wetenschappelijk onderzocht of de vragenlijst werkt.

    Betrouwbaarheid
    Het SD-VB is verschillende malen getest en op basis van de bevindingen aangepast. Het SD-VB versie 3 is getest bij cliënten en daarvan werden de test-hertestbetrouwbaarheid en de interbeoordelaarsbetrouwbaarheid bepaald. Nadien zijn nog enkele aanpassingen gedaan op itemniveau, wat resulteerde in SD-VB versie 4. Door de toevoeging van enkele items is van versie 4 als geheel geen test-hertestbetrouwbaarheid en interbeoordelaarsbetrouwbaarheid te berekenen en moet worden afgegaan op de gerapporteerde betrouwbaarheid van versie 3. Van deze versie 4 is wel opnieuw de interne consistentie vastgesteld. De interne consistentie, bepaald met de KR-20, laat zien dat de SD-VB een betrouwbare schaal is (alfa = 0,883).

    Validiteit
    Indruksvaliditeit en inhoudsvaliditeit zijn geborgd door het SD-VB te ontwikkelen op basis van symptomen verkregen uit 

    • wetenschappelijke literatuur
    • bestaande (doch suboptimale) screeningsinstrumenten voor dysfagie
    • ervaringen van logopedisten en artsen werkzaam in de Nederlandse verstandelijkgehandicaptenzorg

    Criteriumvaliditeit
    In het kader van de criteriumvaliditeit is de concurrente validiteit onderzocht door de totale score op het SD-VB te vergelijken met de totale score op de DDS. De DDS is een gestandaardiseerd instrument dat door gecertificeerde professionals ingezet kan worden binnen de dysfagiediagnostiek bij mensen met een verstandelijke beperking. Het instrument bestaat uit twee delen: het eerste deel richt zich op aan dysfagie gerelateerde factoren en het tweede deel op de voedings- en slikvaardigheid zelf. De DDS is in te zetten bij een kalenderleeftijd vanaf 2 jaar. Het instrument is gevoelig voor fysiologische,ontwikkelingsgerichte en gedragsmatige aspecten van dysfagie bij mensen met een verstandelijke beperking. Na het invullen wordt een ruwe score en percentiele waarde voor de ernstgraad verkregen.

    DDS
    In dit onderzoek is de DDS-versie met 13 items (totaalscore 34 punten) gebruikt (Sheppard et al., 2014). Na het verkrijgen van de SD-VB-score via de zorgverlener is door de logopedist een gestandaardiseerde observatie gedaan met de DDS. De klinische observatie door de logopedist op basis waarvan de DDS is ingevuld, vond plaats tijdens de ontbijtsituatie. Er is gekozen voor het ontbijt omdat – naast organisatorische overwegingen – een broodmaaltijd de minste verschillen in consistentie heeft . De logopedist observeerde het nuttigen van drie voedingsconsistenties (dun-vloeibaar, dik-vloeibaar, kauwbaar) mits dit veilig was voor de cliënt. Meerdere cliënten op de woonlocatie zijn tegelijkertijd geobserveerd.

    Concurrente validiteit
    De concurrente validiteit werd getest door vergelijking met de DDS (≥ 3 punten), gelijk aan de procedure bij versie 1, 2 en 3. Voor versie 4 is er sprake van een sterke positieve associatie tussen SD-VB-scores en aanwezigheid van dysfagie volgens de DDS (rho = 0,698; p < 0,001, n = 220).

    Logistische regressieanalyse
    Logistische regressieanalyse is uitgevoerd met de totale SD-VB-score als onafhankelijke variabele en wel/geen dysfagie volgens de DDS als afhankelijke variabele: SD-VB is positief geassocieerd met de aanwezigheid of afwezigheid van dysfagie volgens de DDS. Dat houdt in dat een hogere SD-VB-score samengaat met een hoger risico op DDS-dysfagie (B = Odds ratio: 1,427−1,865; p < 0,001).

    Normering
    Aangezien het in de dagelijkse praktijk vanwege schaarse mensen en middelen onhaalbaar is om logopedisten voor alle cliënten screening dan wel diagnostiek uit te laten voeren, is het van belang om te bepalen welke cliënten een verhoogde kans op dysfagie hebben. Daarmee kunnen deze cliënten namelijk worden geprioriteerd voor diagnostiek/observatie. In dat kader zijn de sensitiviteit, specificiteit, de positieve voorspellende waarde (PPV) en de negatief voorspellende waarde (NPV) berekend voor iedere SD-VB-score, afgezet tegen de afwezigheid (DDS < 3 punten) en aanwezigheid (DDS ≥ 3 punten) van dysfagie op basis van de DDS.

    Hieruit blijkt dat de optimale SD-VB (versie 4) afkapwaarde 4 of 5 betreft (tabel 2.3 ). Dit wordt verder onderbouwd door overeenkomstpercentages van 82,3 % voor beide afkapwaardes. Het overeenkomstpercentage is de optelsom van het percentage correct positieve en correct negatieve cliënten: positief op SD-VB (score ≥ 4 of 5) én positief op DDS (score ≥ 3) + negatief op SD-VB (score < 4 of 5) én negatief op DDS (score < 3).

  • Duurzaamheid
    • Omdat er minder diagnostiek uitgevoerd wordt bij cliënten thuis of op hun dagbestedingslocatie, zijn er minder vervoersbewegingen nodig.
    • Minder reizen naar woon- of dagbestedingslocaties betekent in de meeste gevallen minder CO2-uitstoot.
    • Het SD-VB kun je ook digitaal afnemen.
Naar overzicht
Hoofdgebied
Gehandicaptenzorg
  • Delen

Onderzoeken

    Interventies